เมื่อไม่กี่วันมานี้เอง อยู่ๆ เพื่อนร่วมก๊วนกาแฟของผู้เขียนก็มาเปิดคำถามแบบไม่มีปี่ไม่มีขลุ่ยขึ้นว่า ทำไมกาแฟแพงหลักแสนอย่าง “เกอิชา” ถึงมาขายแก้ละไม่เกินหนึ่งร้อยบาทได้ล่ะ?
ผู้เขียนตอบกลับไปว่า เป็นคำถามที่ตกเทรนด์ไปแล้วมากๆ เขารู้กันหมดแล้ว เป็นข่าวเป็นคราวกันมาก่อนตั้งนานหลายเดือน แต่ถ้าอยากรู้จริงๆ จะเฉลยให้ก็ได้ เฉลยแบบ 2 ทางให้เลือก คือ เจ้าของร้านกาแฟซื้อมาแพง แต่ขายถูก ยอมขาดทุน เพราะอยากคืนกำไรให้ลูกค้า หรือไม่ก็เป็นกาแฟเกอิชาเหมือนกัน แต่เป็นกาแฟคนละตัว คนละโปรไฟล์กัน
แม้เป็นกาแฟสายพันธุ์ “เดียวกัน” แต่ใช่ว่ารสชาติจะเหมือนกันไปทั้งหมด
หลักใหญ่ใจความขึ้นอยู่ปัจจัยตัวแปรหลายๆด้าน สำคัญสุดคือสภาพแวดล้อมของแหล่งกำเนิดหรือแหล่งปลูก เช่น ระดับความสูง, ชนิดของดิน, สภาพภูมิอากาศ และปริมาณน้ำฝน เหล่านี้เรียกรวมๆ กันว่า “แตร์รัวร์” (Terroir) เป็นศัพท์ที่มาจากการทำไวน์ ซึ่งเป็นตัวก่อให้เกิดเอกลักษณ์หรือลักษณะเฉพาะของกลิ่นรสกาแฟ
นอกจากนั้น เทคนิคการโพรเซส, รูปแบบการคั่ว และวิธีการชง ล้วนแล้วแต่เป็นตัวกำหนดรสชาติของกาแฟด้วยทั้งสิ้น
พอพูดถึงกาแฟแสนแพงอย่างเกอิชา บอกเลยว่าในช่วงที่ผ่านมามีสตอรี่ใหม่ๆเกิดขึ้นไม่น้อย เลยถือโอกาสขออัพเดตสถานการณ์ข่าวสารเกี่ยวกับกาแฟแพงที่สุดในโลกตัวนี้ หวังว่าสหายกาแฟผู้ไม่ทันโลกทันเหตุการณ์ของผู้เขียน จะคลิกเข้ามาอ่านด้วย
กาแฟเกอิชา หรือที่หลายๆ คนชอบเรียกว่ากาแฟเกชา เป็นสายพันธุ์กาแฟที่เก่าแก่ที่สุดในโลกสายพันธุ์หนึ่ง มีต้นกำเนิดจากเขตป่าฝนของเทือกเขา “เกชา” (Gesha) ซึ่งอยู่ทางตะวันตกเฉียงใต้ของเอธิโอเปีย เชื่อกันว่าบริเวณนี้เองเป็นบ้านเกิดของกาแฟป่าหลายสายพันธุ์ที่เติบโตขึ้นตามธรรมชาติ ทว่ากลับเป็นประเทศเล็กๆ ในอเมริกากลางอย่าง “ปานามา” ที่ทำให้กาแฟจากกาฬทวีปมีชื่อเสียงโด่งดังรู้จักกันไปทั่วโลก
เรื่องราวต้องย้อนกลับไปในปีค.ศ. 1931 เอกอัครราชทูตอังกฤษประจำเอธิโอเปียได้รวบรวมเมล็ดพันธุ์กาแฟใกล้หมู่บ้านเกชาเพื่อนำไปใช้ในการวิจัย จากนั้นเมล็ดกาแฟได้เดินทางต่อไปยังเคนยา, ยูกันดา และแทนซาเนีย สุดท้ายก็ข้ามน้ำข้ามทะเลมาปลูกกันในแดนละตินอเมริกา เช่น คอสตาริกา และปานามา ในราวปีค.ศ. 1950-1960
ถึงต้นทศวรรษ 2000 กาแฟสายพันธุ์นี้จึงปรากฏโฉมหน้าสู่สายตาชาวโลกอย่างเป็นทางการ แล้วก็สร้างความประหลาดใจให้กับนักดื่มกาแฟทั่วโลกเป็นยิ่งนัก ด้วยกลิ่นรสกาแฟที่อุดมไปด้วยความหอมหวานโทน “ผลไม้&ดอกไม้” ถึงขั้นกลายมาเป็นมาตรฐานด้านคุณภาพและความหรูหราในวงการกาแฟพิเศษไปแล้ว
ปีค.ศ. 2019 กาแฟเกอิชาจากฟาร์ม “เอลิดา เอสเตท” ในปานามา ของตระกูลลามัสตุส สร้างราคาประมูลสูงสุดเป็นประวัติการณ์ของโลก โดยขายได้ในราคา 2,000 ดอลลาร์สหรัฐต่อหนึ่งกิโลกรัม เพียงชั่วข้ามคืนกาแฟตัวนี้โด่งดังขึ้นมาในชื่อ “ปานามา เกอิชา”
ล่าสุด ในการประมูลเบสท์ ออฟ ปานามาหรือสุดยอดกาแฟปานามา ปี 2025 ปรากฏว่า ปานามา เกอิชา จากไร่ “ฮาเซียนด้า ลา เอสเมอรัลดา” สร้างสถิติราคาประมูลสูงสุดในโลกได้อีกครั้ง หลังปิดราคาประมูลสุดท้ายที่ 30,204 ดอลลาร์ต่อกิโลกรัม ลองคิดเป็นเงินบาทคราวๆ ก็ตกเฉียดหนึ่งล้านบาท มีโรงคั่วควบร้านกาแฟระดับไฮเอนในดูไบที่เพิ่งเปิดใหม่ ชื่อ “จูลิธ คอฟฟี่” เป็นผู้ชนะการประมูล
ใช่ว่าเกอิชา ปานามา จะมีราคาสูงทุกล็อตนะครับ มีอยู่ล็อตหนึ่งในหมวดแปรรูปแบบแห้งหรือแนชเชอรัล อยู่ท้ายสุดของตารางเลย ปิดประมูลที่ราคาไม่ถึง 900 ดอลลาร์ต่อกิโลกรัม แต่ก็เป็นคนละไร่คนละฟาร์มกับล็อตที่ได้ราคาสูงสุดในโลก ณ ตอนนี้
พออัพเกรดเป็น “กาแฟแพง” ก็จะมีคนวิเคราะห์หาเหตุแห่งความแพงนั้นๆ บางคนบอกว่าการประมูลนั่นแหละที่ทำให้มีราคาสูงแบบบ้าเลือด บ้างบอกว่าผลผลิตมีน้อยในแต่ละฤดูกาล ทำให้เป็นของหายาก ราคาเลยพุ่ง
บางคนก็คิดว่าเป็นเพราะกลิ่นรสชาติของกาแฟมากกว่า เพราะเต็มไปด้วยความซับซ้อนของผลไม้ตระกูลส้ม, มะนาว, ส้มโอ, ชาเขียว, น้ำผึ้ง และผลไม้กลุ่มสโตนฟรุ๊ต ทำให้รสชาติออกโทนหวานจนน่าทึ่ง ตามด้วยกลิ่นดอกไม้ชวนหลงใหล
ขณะเดียวกัน ณ อีกมุมหนึ่งของซีกโลก ในดินแดนที่เป็นถิ่นเกิดของกาแฟแพงสูงสุดในโลก เมื่อไม่กี่ปีมานี้ สายพันธุ์กาแฟคู่แฝดที่ชื่อ “เกชา 1931” (Gesha 1931) ได้ถือกำเนิดขึ้นในไร่กาแฟใกล้ๆ กับผืนป่าของหมู่บ้านเกชา จากการคัดเลือกเมล็ดพันธุ์เกชาในป่าโกริเกชา ก่อนนำปลูกไว้ท่ามกลางร่มเงาไม้พื้นเมือง ในรูปแบบกาแฟใต้เงาไม้ใหญ่
ไร่กาแฟแห่งนี้มีชื่อว่า “เกชา วิลเลจ คอฟฟี่ เอสเตท” (Gesha Village Estate) และกาแฟทีนี่ก็กำลังได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ ในฐานะ “ดาวรุ่ง”
เหตุที่ตั้งชื่อว่า เกชา 1931 ชัดจนว่าย้อนให้คนนึกถึงถิ่นกำเนิดและปีที่ค้นพบกาแฟป่าพื้นถิ่น ก่อนออกไปโด่งดังในชื่อใหม่ว่า ปานานา เกอิชา
สายพันธุ์เกชา 1931 ซึ่งเรียกกันสั้นๆ ว่า จี31 นั้น ฟาร์มเกชา วิลเลจ เปิดประมูลแบบไพรเวทมาสักราว 10 ปีแล้วเห็นจะได้ ภายใต้ชื่อ Pride of Gesha หรือความภาคภูมิใจของเกชา ในปีนี้ก็จัดไปเมื่อเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา กาแฟล็อตที่ชนะการประมูลคือ ซูร์มา จี31 แนชเชอรัล ปิดที่ราคา 900 ดอลลาร์ต่อกิโลกกรัม นี่น่าจะเป็นราคาประมูลสูงสุดของกาแฟในแอฟริกาเลยทีเดียว ส่วนราคาต่ำสุดของการประมูลนั้นอยู่ที่ 130 ดอลลาร์ต่อกิโลกรัม
มักมีข้อสงสัยว่าทำไมกาแฟพันธุ์เดียว ดันมี 2 ชื่อ ปูมประวัติกาแฟโลกให้ข้อมูลว่า ระหว่างลำเลียงต้นกาแฟออกจากทวีปแอฟริกาเข้าสู่อเมริกากลางนั้น เกิดมีการระบุชื่อบริเวณที่ค้นพบ “ผิดเพี้ยน” จาก Gesha มาเป็น Geisha แบบญี่ปุ่น พอกาแฟเดินทางไปถึงประเทศปลายทาง ชื่อ Geisha ก็ติดตัวไปด้วย จนในที่สุดเกิดเป็นพันธุ์กาแฟ 2 ชื่ออย่างที่เรียกกันในปัจจุบัน
อย่างไรก็ตาม เป็นที่สังเกตุว่า ชื่อ Geisha นั้น ใช้กันอย่างเป็นทางการมานานแล้วในการประกวดหรือประมูลกาแฟในโซนละติน อเมริกา รวมไปถึงในประเทศไทยด้วย ใช่ครับ บ้านเราปลูกกาแฟสายพันธุ์นี้ด้วย เท่าที่เห็นก็มีปลูกกันในจังหวัดน่านกับจังหวัดเชียงราย เวลาส่งขึ้นเวทีประกวด ก็มักคว้าเดอะวินเนอร์เสียทุกทีไป
ส่วนชื่อ Gesha นั้น ฟาร์มกาแฟเกชา วิลเลจ เป็นผู้นำมาใช้อย่างเป็นทางการ รวมไปถึงการประมูลกาแฟที่จัดขึ้นโดยฟาร์มเองด้วย เพื่อแสดงถึงถิ่นกำเนิดที่ “แท้จริง” ของกาแฟสายพันธุ์ดังตัวนี้
ดังนั้น เพื่อป้องกันความสับสน ผู้เขียนขออนุญาตใช้คำว่า Gesha หรือเกชา สำหรับสายพันธุ์กาแฟที่ปลูกในเอธิโอเปีย ขณะที่ Geisha หรือเกอิชา จะหมายถึงกาแฟที่ปลูกตามโซนต่างๆของโลกซึ่งไม่ใช่เอธิโอเปีย จัดว่าเป็นกาแฟพันธุ์ “คู่แฝด” กันก็ไม่ผิดนัก
เส้นทางสู่ความโด่งดังของปานามา เกอิชา ที่ผ่านร้อนผ่านหนาวมาหลายยุคสมัย เชื่อว่าหลายท่านคงรับรู้กันเป็นอย่างดีแล้ว ดังนั้น ในบทความวันนี้อยากนำเสนอเรื่องราวของ “เอธิโอเปีย เกชา” ที่กำลังได้รับความสนใจจากตลาดกาแฟพิเศษมากขึ้นเรื่อยๆ
ปีค.ศ. 2007 ราเชล ซามูเอล และอดัม โอเวอร์ตัน เดินทางไปทำสารคดีเกี่ยวกับกาแฟในเอธิโอเปีย จนเกิดนึกอยากทำไร่กาแฟขึ้นมา ทั้งสองเริ่มค้นหาทำเลอันเหมาะสม อาศัยความชำนาญของราเชลซึ่งเป็นชาวเอธิโอเปียอยู่แล้ว ไม่นานก็ไปพบพื้นที่อันอุดมสมบูรณ์ในย่านเบนช์ มาจิ ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากราวป่าอันเป็นบ้านเกิดของปานามา เกอิชา ผู้โด่งดัง
อีก 4 ปีต่อมา ราเชลและอดัม ก็เริ่มลงมือทำไร่กาแฟ และตั้งชื่อไร่กาแฟว่า เกชา วิลเลจ หรือ “หมู่บ้านเกชา”
เกชา วิลเลจ เป็นไร่กาแฟขนาดพื้นที่ขนาด 3,000 ไร่ เมล็ดต้นพันธุ์ก็นำมาจากป่าโกริเกชาที่อยู่ใกล้เคียง เป็นสายพันธุ์เกชาป่าดั้งเดิม ลงมือปลูกต้นอ่อนกาแฟ 2,000 ต้น แทรกในแปลงขนาด 6 ไร่ซึ่งปกคลุมไปด้วยพันธุ์ไม้พื้นถิ่นและต้นไม้ใหญ่ มีการออกแบบไร่เป็น “บล็อกฟาร์ม” แบ่งออกเป็น 8 แปลงย่อย ได้แก่ บันจี, นาร์ชา, เกย์ลี, ดิมมา, ชายา, โอมา, ซูร์มา และชีวา-จิบาบู กาแฟที่ปลูกมีทั้งสิ้น 3 สายพันธุ์ ได้แก่ เกชา 1931, โกริ เกชา และอิลลูบาบอร์ ฟอเรสต์
แปลงที่ปลูกเกชา 1931 คือ โอมา,นาร์ชา และซูร์มา ขณะที่แปลงที่ปลูกโกริ เกชา คือ บันจี, ชายา และชีวา-จิบาบู ส่วนแปลงชื่อ ดิมมาและเกย์ลี ปลูกกาแฟอิลลูบาบอร์ นอกจากนั้น เกชา วิลเลจ ยังปลูกกาแฟเอสแอล-28 สายพันธุ์ดังจากเคนย่าด้วย
ว่ากันว่า เกชา 1931 มีขนาดลักษณะของผลกาแฟ และโปรไฟล์ของกลิ่นรส “ ใกล้เคียง” กับปานามา เกอิชา มากที่สุด
เจ้าของไร่บรรยายสรรพคุณของกาแฟสายพันธุ์เกชา 1931 ของเอธิโอเปียว่า เป็นกาแฟที่มีความหวานที่สมดุลมากๆ มาพร้อมกับกลิ่นอันซับซ้อนของดอกไม้, มะลิ, เบอร์กาม็อต และผลไม้ตระกูลซิตรัสที่ให้รสเปรี้ยวอมหวาน (ป.ล.เบอร์กาม็อต เป็นพืชในตระกูลส้ม แตกต่างจากมะกรูดของไทย)
ตอนนี้ กาแฟพันธุ์เกชา 1931 น่าจะจำกัดวงอยู่เฉพาะไร่เกชา วิลเลจ เท่านั้น ไม่ปรากฎชื่อสายพันธุ์นี้ร่วมประมูลในการประกวดระดับชาติของเอธิโอเปีย ส่วนกาแฟเกอิชาตัวดัง มีปลูกกันมากในหลายพื้นที่ของโลก นอกจากปานามาและไทยที่เอ่ยถึงไปแล้ว ก็มีปลูกในโคลอมเบีย, คอสตาริกา, เปรู, ฮอนดูรัส, กัวเตมาลา, เอลซัลวาดอร์ และไต้หวันก็มีปลูกด้วยในโซนอาหลี่ซานและกู่กวน
กาแฟเกอิชาใน “โคลอมเบีย” ถือว่ามีชื่อเสียงไม่น้อยทีเดียว ระยะหลังมีบาริสต้าหลายชาตินำไปใช้ในการประกวดบาริสต้าชิงแชมป์โลก
นอกเหนือจากปานามาแล้ว ก็เป็นโคลอมเบียนี่แหละครับที่ผู้ประกอบการโรงคั่วกาแฟไทยนิยมนำสารกาแฟเกอิชาเข้ามาจำหน่าย เพราะราคาไม่ได้สูงอะไรมากมายนัก นำเข้ามาแล้ว ก็ขายในราคาที่เข้าถึงได้ง่ายกว่า
นี่คือ เรื่องราวแบบสรุปของ “คู่แฝด” กาแฟแพงสุดในโลก! หยอดไว้เล็กน้อย สายพันธุ์กาแฟในเอธิโอเปียมีตัวใหม่ๆ ชื่อแปลกๆ เพิ่งแจ้งเกิดบนโลกกาแฟใบนี้ วันหน้าจะขอนำมาเล่าให้ฟังกันใหม่ครับ
facebook : CoffeebyBluehill
